تاریخچه طلا در ایران
به دلیل عدم التزام به تاریخ نگاری در دربار های شرق میانه از جمله ایران و همچنین رسم نابودی تمام اسناد و و مکتوبات با هر انتقال قدرت، تاریخ مکتوب منظمی از هیچ موردی من جمله طلا نمیتوان پیدا کرد و چیزی که میتواند اندکی راه گشا باشد پاره صحبت هایی در خلال گزارشات و تاریخ نگاری های اسناد سایر کشور هاست.
در منابع تاریخی نگارش شده در باره طلا در ایران، گیرشمن[1] در کتاب ایران از آغاز تا اسلام می نویسد: در زمان حکومت مادها در اطراف همدان معادنی جهت استحصال طلا وجود داشته است.
ویل دورانت[2] در جلد اول کتاب مشرق زمین گاهواره تمدن نقل میکند:
«در کوره هایی که این قوم (مادها) برای سکونت خود انتخاب کرده بودند مس، آهن، طلا، نقره، سنگ مرمر و سنگ های گران بها به دست آوردند. از گفتار استرابون جغرافی نویس یونانی نقل شده که در ایران، طلا، نقره، مس،آهن، سرب و زرنیخ استخراج می شده و بیشتر آن از ناحیه ی کرمان به دست می آمده است .»
در زمان ساسانیان نمایندگان حکومت چین که بین سال های 455 و 531 میلادی در دربار ایران آمد و شد داشته اند در گزارش های خود برای حکومت مرکزی چین می‌نویسند:«در تیسفون پایتخت ساسانی محصولات طبیعی عبارتست از طلا، نقره، مرجان، عنبر، مروارید و اشیاء زجاجی- بلور، آهن، مس، شنگرف و جیوه …»
باستان شناسان عقیده دارند که ایرانیان طلا را از هزاره ی سوم قبل از میلاد در جهت تولید اشیاء زینتی مورد استفاده قرارداده اند که حفاری و کندو کاوهای باستان شناسی و اشیا موجود تأیید کننده این مسأله می باشد.
شاردن[3]، در کتاب خود از معادن طلای نزدیک تبریز یاد میکند و مینویسد «مدت مدیدی است که استخراج آن موقوف شده است چون معلوم شد که عایدات حاصله تکافوی مخارجش را نمی کند.»
در زمان امیرکبیر اقدامات مفید و مؤثری برای بهره برداری از معادن طلای ایران انجام شد. از جمله این معادن معدن طلای موته واقع در نزدیک لنجان ( البته نزدیک دلیجان صحیح است و احتمالا مولف نام شهر را اشتباها نوشته باشد) میباشد که در این دوره بهره برداری شده است.
پس از مشروطیت، امتیاز معدن طلای آستانه (اراک) در رود ازنا ، به بخش خصوصی واگذار شد( درسال 1328 ه . ق ) ولی سود دهی نداشته و به تعطیلی کشیده شد .
دمرگان[4] هم در گزارش ماموریت علمی در ایران دربارهی طلا مینویسد: «در ایران طلا به طور طبیعی کم است، در بعضی از رودخانه های کردستان، خراسان و قره داغ نزدیک ارس یافت می شود »ولی درباره ی بهره برداری از آنها چیزی ننوشته است [8].
پس از دوران تجدد علم در ایران و با ورود مستشاران علمی چین به ایران صنعت طلا در ایران خود را به صنعت جهانی طلا نزدیک کرد اما به دلیل فرآهم نبودن بستر توسعه بومی این صنعت نیز مانند الباقی صنایع از مرحله کپی کاری عینی روش خارج نشد و پیشرفت چندانی نکرد. به نحوی که دانش استحصال طلا در ایران عملا با دانش پنجاه سال گذشته توفیقی ندارد.
[1] Roman Ghirshman
[2] William James “Will” Durant
[3] Jean Chardin
[4] Jacques de Morgan